آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی
آرامگاه فردوسی داخل باغی شش هکتاری واقع در مقابل یکی از دروازههای شهر طابران طوس به نام درواز? رزان است. به نوشت? نظامی عروضی چون جسد شاعر را از درواز? رزان بیرون بردند تا در گورستان عمومی شهر دفن کنند یکی از روحانیون سنّتگرای متعصّب طوس به بهان? این که وی رافضی (شیعه) بوده از دفن جسدش در گورستان عمومی ممانعت به عمل آورد، در نتیجه جنازه را به داخل شهر بازگرداندند و داخل باغچهای که به خود فردوسی تعلق داشت دفن کردند. نظامی که حدود صد و چند سال پس از درگذشت شاعر این خبر را داده خود گور وی را در مقابل درواز? رزان زیارت کرده است. پس از آن هم کسان دیگری گور شاعر را در همان محل دیده یا زیارت کرده و از آن خبر دادهاند.
شهری که باغ آرامگاه فردوسی میان ویرانههای آن ساخته شده یکی از شهرهای ولایت شانزده هزار کیلومتری طوس بوده است. طوس چهار شهر مهم به نامهای: نوقان (مشهد کنونی)، تروغبَذ (طرقبه)، رادکان (بین چناران و قوچان) و طابران (فردوسی کنونی)داشته است. شهر طابران تقریباً از زمان فردوسی (قرن چهارم) مرکز ولایت شده و آرام آرام به « شهر طوس» شهرت یافته است، اکنون هم اهالی مشهد به آن فردوسی میگویند.
این شهر چند بار ساخته و باز ویران شده است. آخرین بار توسط پسر تیمور (میرانشاه) در اواخر قرن هشتم تخریب شده و دیگر بازسازی نشده است. این شهر ویرانه حدود 350 هکتار وسعت و بارویی به طول تقریباً 7 کیلومتر دارد. شهر چند دروازه و یک ارگ داشته که اکنون ویرانههای ارگ و چند تا از دروازههای آن باقی مانده است. فاصل? این شهر از مشهد حدود 4 فرسخ (24 کیلومتر) است.
مسافرانی که قصد سفر به آرامگاه فردوسی را دارند از شهر مشهد به سوی قوچان و تهران حدود سه فرسخ در جاد? آسیایی پیش میروند و بعد در محل سه راهی فردوسی به راست میپیچند و یک فرسخ بعد به کنار بستر کشفرود و درواز? رودبار شهر طابران میرسند. در دو سوی دروازه بار? نیمه ویران شهر دیده میشود، در سمت چپ بولواری هم که منتهی به باغ میشود بنایی تاریخی به نام هارونیه قرار دارد که خانقاهی مربوط به قرن هشتم هجری است، در کنار هارونیه هم بقایای مدرسه و مسجد اصلی شهر از زیر خاک درآمده است که روی آن را پوشیدهاند. در انتهای بولوار، باغ آرامگاه فردوسی واقع است و درون باغ استخر بزرگی ساخته شده و در سمت راست آن مجسم? فردوسی را قرار دادهاند. در انتهای باغ، آرامگاه 900 متری شاعر ساخته شده، پشت بنای آرامگاه هم درواز? رزان شهر طابران دیده میشود.
ساختار آرامگاه
مقبره و ایوان آرامگاه از سیمان و آهن و..ساخته و با سنگ مرمری بنام (سنگ خلج ) تزیین شد .معمار این بنا استاد حسین لرزاده بود ومجری طرح درودیان با مسئولیت مستقیم کیخسرو شاهرخ .
انتخاب سنگها توسط استاد حسین حجار باشی زنجانی انجام شد که استاد کمال دقت و توجه را در انتخاب بهترین و سالمترین سنگها رابه خرج داد
این بنا از کف 18 متر ارتفاع دارد که مقبره در وسط این بنا قرار داشت که سنگ مرمر نفیسی بر روی آن قرار دارد و یک متر از کف بالا تر قرار دارد، یک ایوان 40 متری بنا را احاطه می کند ، سقف آرامگاه با کاشیهای معّرق و مقرنس تزیین شده بود .بنای یاد شده به دلایل مختلف از همان ابتدا شروع به نشست و خرابی نمود و باوجود تعمیرات مکرر مشکل آن حل نشد تا اینکه در سال 1343 شمسی تصمیم گرفته شد بطور کلی بنا خراب شده و بنای جدید با پایه های محکمتر ، مواد و مصالح بهترساخته شود
عملیات اجرایی بنای جدید آرامگاه
عملیات اجرایی بنای جدید در سال 1343 شمسی شروع شد ولی این بار پس از بررسی جنس خاک و سایر عناصر و عوامل دخیل در کار شروع به ساخت بنای جدید با حفظ شکل ظاهری و طرح کلی آن نمودند، جهت این کار از قسمتهای مختلف بنا عکس گرفته شد و سنگهای نما و سایر سنگها شماره گذاریشدند
پس از خاکبرداری به عمق 5 متر در ابعاد 30×30 پی بنا با بتن ساخته شد و سایر قسمتهای بنا با مصالح مقاوم و مرغوب مانند سیمان ،آهن و سنگ ساخته شد. تعداد ستونهایی که بنا را بر آن استوار کردند 24 ستون در زیرزمین (همان طبقه اول) و 8 ستون در طبقه دوم بود ستونها به قطر 70 سانتیمتر و به شکل بیست گوشه منظم ساخته شده اند فضای کوچک داخلی آرامگاه وسیع تر شد (900 متر مربع ) بخش فوقانی بنا که دربنای اولیه تو پر بود توخالی و مجّوف شد .کاشیکاری و تزیین زیر زمین با کاشیهای معّرق و الهام گرفته از عناصر تزئینی دوران هخامنشی و قرن چهارم هجری (دوره حیات فردوسی )انجام شد تا نشانی باشد از عظمت و اصالت کسی که در آنجا آرمیده است. تزیین نما با همان سنگهای بنای قبلی که شماره گذاری شده بود انجام گرفت و دیوارهای داخلی بنا در قسمت زیرزمین با سنگهای مرمر به ابعاد 20×50 سانتیمتر و کف تالار با همان سنگهاو به ابعاد 90×90 و40 ×90 تزیین شد و سنگ نوشته ها و نقش برجسته ها در مورد فردوسی و .. این بنا بیش از پیش زیبا تر و جذاب تر نمود.
کار ساخت بنای جدید توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و اجرا شد پس از چهار سال در سال 1347 بنای جدید آرامگاه رسما افتتاح شد